نحوه استریل با اتوکلاو

یکی از روش‌های موثر و پرکاربرد برای استریل کردن ابزارها و تجهیزات پزشکی، استفاده از دستگاه اتوکلاو است. نحوه استریل با اتوکلاو به این صورت است که با استفاده از بخار آب تحت فشار و دمای بالا، تمامی میکروارگانیسم‌ها از بین می‌روند. در ادامه، به بررسی دقیق مراحل و نکات مهم در فرآیند استریلیزاسیون با اتوکلاو پراخته می‌شود‌.

مراحل استریلیزاسیون با اتوکلاو

اتوکلاو دستگاهی است که از بخار آب با دمای بالا و فشار زیاد برای از بین بردن میکروب استفاده می‌کند. از این دستگاه به‌طور گسترده در صنایع پزشکی، دندانپزشکی، آزمایشگاهی و غذایی برای استریل کردن ابزارها، مواد و محیط‌های کشت استفاده می‌شود. مراحل کلی استریلیزاسیون با اتوکلاو شامل موارد زیر است. 

آماده سازی تجهیزات 

آماده‌سازی صحیح تجهیزات قبل از قرار دادن آن‌ها در اتوکلاو، یکی از مهم‌ترین مراحل این فرآیند است و تاثیر مستقیمی بر نتیجه نهایی استریلیزاسیون دارد. 

قبل از هر چیز، تمامی آلودگی‌های ظاهری مانند خون، ترشحات و مواد آلی را از روی تجهیزات به‌طور کامل پاک کنید. استفاده از مواد شوینده مناسب و آب گرم می‌تواند در این مرحله بسیار مؤثر باشد.

به‌خصوص در ابزارهای جراحی، حفره‌ها و شکاف‌های کوچک را به دقت تمیز کنید، زیرا آلودگی‌ها ممکن است در این قسمت‌ها باقی بمانند. اگر تجهیزات شما در بسته‌بندی‌های چندگانه قرار دارند، آن‌ها را باز کنید تا بخار به‌طور کامل به همه قسمت‌های تجهیزات نفوذ کند.

قرار دادن تجهیزات در اتوکلاو

نحوه استریل با اتوکلاو به این صورت است که بعد از آماده‌سازی تجهیزات باید آن‌ها را در دستگاه قرار دهید. قبل از قرار دادن تجهیزات، اتوکلاو باید از نظر عملکرد، آب مقطر کافی و عدم وجود نشتی بررسی شود. همچنین درب اتوکلاو باید محکم بسته شود تا فشار بخار به‌طور یکنواخت در داخل محفظه توزیع شود.

چیدن تجهیزات در سبد اتوکلاو نیز بسیار اهمیت دارد. از چیدن تجهیزات به‌صورت فشرده خودداری کنید. همچنین برای ابزارهای نوک تیز و برنده از پوشش‌های محافظ استفاده کنید. 

به‌علاوه از قرار دادن مواد قابل اشتعال، مواد شیمیایی خورنده و مواد رادیواکتیو در دستگاه خودداری کنید.

تنظیم پارامترها 

تنظیم پارامترها یکی از مهم‌ترین و حیاتی‌ترین مراحل در فرآیند استریلیزاسیون با اتوکلاو است. دقت در این مرحله، تضمین‌کننده موفقیت آمیز بودن فرآیند استریلیزاسیون و از بین رفتن کامل میکروارگانیسم‌ها خواهد بود.

پارامترهایی که در فرآیند استریل کردن با اتوکلاو باید به دقت تنظیم شوند، عبارت‌اند از:

• دما: دمای مناسب برای استریلیزاسیون به نوع مواد و تجهیزات بستگی دارد. اما به‌طور معمول، دمای 121 درجه سانتی‌گراد برای مدت 15 دقیقه یا 134 درجه سانتی‌گراد برای مدت 3 دقیقه مورد استفاده قرار می‌گیرد.
• زمان: زمان استریلیزاسیون نیز به دما، نوع مواد و حجم بار بستگی دارد. هرچه دما بالاتر باشد، زمان کمتری برای استریلیزاسیون نیاز است.
• فشار: فرآیند استریلیزاسیون می تواند با دما یا فشار کنترل شود.در هر دو حالت سیستم کنترل فرآیند باید از وجود بخار اشباع شده اطمینان داشته باشد.
• خلاء: . در همه اتوکلاوها قبل از شروع استریل خلا و وکیوم وجود دارد تا فشار به فشار مورد نیاز برسد.

تنظیم نادرست پارامترها می‌تواند منجر به عدم استریلیزاسیون کامل مواد و تجهیزات شود و خطر آلودگی را افزایش دهد.

شروع فرآیند

پس از تنظیم پارامترها، فرآیند استریلیزاسیون را آغاز کنید. در این مرحله هوای داخل محفظه اتوکلاو با ایجاد خلاء اولیه خارج می‌شود. این کار به جایگزینی کامل هوا با بخار آب کمک می‌کند. خلاء اولیه می‌تواند به روش‌های مختلفی انجام شود. سپس آب درون اتوکلاو گرم شده و به بخار تبدیل می‌شود. با افزایش دمای بخار، فشار داخل محفظه نیز افزایش می‌یابد.

خنک سازی و خشک کردن 

یکی از مراحل مهم و ضروری در نحوه استریل با اتوکلاو مرحله خنک‌سازی و خشک کردن است. مجددا خلا و وکیوم انجام می شود تا فشار داخل با فشار محیط متناسب شود و بتوان درب دستگاه باز شود. پس از آنکه وسایل در معرض بخار داغ و فشار بالا قرار گرفت و میکروب‌ها از بین رفتند، باید به‌طور کامل خشک شوند تا از رشد مجدد میکروب‌ها جلوگیری شود و وسایل برای استفاده آماده شوند.

اگر وسایل به‌طور کامل خشک نشوند، رطوبت باقیمانده می‌تواند محیط مناسبی برای رشد مجدد میکروب‌ها فراهم کند. همچنین برخی از وسایل پزشکی به‌دلیل جنس یا ساختار خود به رطوبت حساس هستند و در صورت خشک نشدن ممکن است آسیب ببینند.

خروج تجهیزات 

خروج تجهیزات از اتوکلاو یکی از مراحل پایانی و بسیار مهم فرآیند استریلیزاسیون است. در این مرحله، پس از قرار گرفتن تجهیزات در معرض بخار داغ و فشار بالا برای از بین بردن میکروارگانیسم‌ها، نوبت به خارج کردن آن‌ها به‌صورت ایمن و بدون آلودگی مجدد می‌رسد.

اگر تجهیزات به درستی از اتوکلاو خارج نشوند، ممکن است در معرض آلودگی مجدد قرار بگیرند و تمام زحمات انجام شده در مرحله استریلیزاسیون بی‌نتیجه بماند.

دقت کنید که تجهیزات بلافاصله پس از اتمام چرخه استریلیزاسیون بسیار داغ هستند و خارج کردن آن‌ها بدون رعایت نکات ایمنی می‌تواند منجر به سوختگی شود.

همچنین نحوه خارج کردن تجهیزات از اتوکلاو می‌تواند بر روی عمر مفید و کارایی آن‌ها تأثیرگذار باشد.

نکات مهم در استفاده از اتوکلاو 

اتوکلاو وسیله‌ای بسیار مهم برای استریلیزاسیون ابزارهای پزشکی، دندانپزشکی و آزمایشگاهی است. با این حال، برای استفاده ایمن و موثر از آن، رعایت برخی نکات ضروری است.

• تجهیزات ایمنی: همیشه از تجهیزات حفاظت فردی مانند دستکش‌های مقاوم در برابر حرارت، عینک ایمنی و روپوش آزمایشگاهی استفاده کنید.

• بارگذاری صحیح: وسایل را به گونه‌ای در اتوکلاو قرار دهید که بخار به همه قسمت‌ها برسد و از همپوشانی آن‌ها خودداری کنید.
• بستن محکم درب: قبل از شروع چرخه، اطمینان حاصل کنید که درب اتوکلاو به‌طور کامل بسته شده است.
• خودداری از باز کردن درب در حین کار: هرگز در حین کار دستگاه، درب را باز نکنید.
• نوع مواد: فقط موادی را که برای اتوکلاو کردن مناسب هستند، در دستگاه قرار دهید. برخی مواد مانند مواد پلاستیکی خاص، ممکن است در اثر حرارت تغییر شکل دهند. موادی که نباید استریل شوند: مواد پلاستیکی،مواد قابل اشتعال،مواد رادیواکتیو،روغن ها و موم ها
• بسته‌بندی: نحوه استریل با اتوکلاو به گونه‌ای است که باید بخار آب به همه قسمت‌ها به‌طور یکنواخت نفوذ کند؛ بنابراین وسایل را به درستی بسته‌بندی کنید تا از نفوذ بخار به همه قسمت‌ها اطمینان حاصل شود.
• آب مقطر: همیشه از آب مقطر برای پر کردن مخزن اتوکلاو استفاده کنید.
• کنترل فشار و دما: به‌طور مرتب فشار و دمای دستگاه را کنترل کنید.
• اجازه خنک شدن کامل: پس از اتمام چرخه، اجازه دهید اتوکلاو به‌طور کامل خنک شود قبل از باز کردن درب.
• استفاده از ابزار مناسب: برای برداشتن وسایل داغ از انبر یا گیره استفاده کنید.
• تمیز کردن مرتب: پس از هر بار استفاده، داخل اتوکلاو را تمیز کنید.
• تعمیر و نگهداری: اتوکلاو را به‌‌طور منظم سرویس و تعمیر کنید.

اگر قصد خرید یک اتوکلاو برای آزمایشگاه یا کلینیک خود را دارید، حتما به قیمت آن توجه خواهید کرد. عوامل مختلفی مانند حجم، قدرت و برند بر روی قیمت اتوکلاو تاثیرگذار هستند.

برای استریل چه موادی می توان از اتوکلاو استفاده کرد؟ 

هر ماده‌ای که بتواند در معرض بخار آب با دمای بالا و فشار قرار گیرد و تغییر شکل ندهد، قابل استریل کردن با اتوکلاو است. مواد استریل شونده با اتوکلاو عبارت‌اند از:

• وسایل و تجهیزات آزمایشگاهی: ظروف کشت، پیپت، پلیت و لوله آزمایش.
• ابزارهای پزشکی و دندانپزشکی: فورسپس، قیچی جراحی، سوزن و کاتتر.
• محیط‌های کشت: آگار و محیط‌های مایع.
• باند، گاز و پانسمان: به شرطی که از مواد مقاوم در برابر حرارت ساخته شده باشند.
• لوازم جراحی: مانند تیغ جراحی و قیچی.
• مواد پلاستیکی: برخی از پلاستیک‌ها مانند پلی‌پروپیلن و پلی‌اتیلن می‌توانند در برابر حرارت اتوکلاو مقاومت کنند. دمای ذوب پلی اتیلن 105 الی 115 درجه است ولی دمای اتوکلاو 121 و 134 درجه است اما پروپیلن درسته چون دمای ذوب 160 درجه است.
• مواد پارچه‌ای: مانند روپوش جراحی و ماسک.

چگونه از صحیح انجام شدن استریل با اتوکلاو اطمینان حاصل کنیم؟ 

برای اطمینان از اینکه نحوه استریل با اتوکلاو به درستی انجام شده است، چندین روش و ابزار وجود دارد:

1. اندیکاتورهای شیمیایی

این اندیکاتورها شامل تک پارامتری و چند پارامتری هستند. تک پارامتری به تغییرات یک پارامتر مانند دما یا فشار حساس هستند.

چند پارامتری به ترکیبی از پارامترها مانند دما، فشار و زمان پاسخ می‌دهند.

1. اندیکاتورهای بیولوژیکی

حاوی اسپورهای باکتری‌های مقاوم به حرارت مانند Geobacillus stearothermophilus هستند. این باکتری‌ها پس از استریلیزاسیون، کشت داده می‌شوند تا از عدم رشد آن‌ها اطمینان حاصل شود. اندیکاتورهای بیولوژیکی دقیق‌ترین روش برای تأیید عملکرد اتوکلاو است.

1. ثبت داده‌ها

برخی اتوکلاوها دارای چاپگر داخلی هستند که نتایج هر چرخه را چاپ می‌کنند. همچنین بسیاری از اتوکلاوها به کامپیوتر متصل می‌شوند و نرم‌افزار آن‌ها تمام پارامترهای چرخه را ثبت می‌کند.

1. تعمیر و نگهداری

اتوکلاو باید به‌طور مرتب توسط افراد متخصص بررسی شود. به‌علاوه دستگاه باید به‌طور منظم کالیبره شده تا اطمینان حاصل شود که دما و فشار به درستی اندازه‌گیری می‌شوند.

1. آموزش پرسنل

پرسنل باید آموزش‌های لازم را برای اینکه اتوکلاو چگونه کار میکند و همچنین استفاده صحیح از اتوکلاو را ببینند و بتوانند نتایج اندیکاتورها را تفسیر کنند.

به‌علاوه رعایت دستورالعمل‌های سازنده اتوکلاو برای اطمینان از استریلیزاسیون صحیح و ایمنی بسیار مهم است.

سخن پایانی 

نحوه استریل با اتوکلاو یکی از موثرترین روش‌های استریلیزاسیون ابزارها و تجهیزات پزشکی است. این فرآیند روشی مطمئن و کارآمد برای از بین بردن تمامی میکروارگانیسم‌ها از روی تجهیزات پزشکی است. با رعایت نکات ایمنی و استانداردهای مربوطه، می‌توان از این روش برای حفظ بهداشت و جلوگیری از انتقال عفونت استفاده کرد.