انواع دستگاه اتوکلاو

انواع دستگاه اتوکلاو نقش حیاتی در فرآیند استریل‌سازی ابزارهای پزشکی، آزمایشگاهی و صنعتی دارند. این دستگاه‌ها با حذف میکروارگانیسم‌ها، ویروس‌ها و اسپورهای مقاوم، ایمنی محیط‌های درمانی و تحقیقاتی را تضمین می‌کنند. انتخاب مدل مناسب اتوکلاو تأثیر مستقیمی بر کیفیت استریلیزاسیون، سرعت عملکرد و دوام ابزارها دارد. برخی تجهیزات مانند ابزارهای فلزی و جراحی می‌توانند دمای بالا را تحمل کنند، اما برخی دیگر مانند مواد پلیمری، لنزهای جراحی و ابزارهای حساس الکترونیکی نیاز به روش‌های استریل‌سازی در دمای پایین دارند.

اینجاست که آشنایی با انواع روش‌های استریل‌سازی از جمله بخار، پلاسما، گاز اتیلن اکساید و گرمای خشک اهمیت پیدا می‌کند. همچنین، در زمان خرید اتوکلاو، علاوه بر نوع دستگاه، باید به قیمت اتوکلاو، هزینه‌های نگهداری و بهره‌وری انرژی نیز توجه کرد تا انتخابی بهینه و مقرون‌به‌صرفه داشته باشیم.

نیازهای کلینیک‌های دندانپزشکی، آزمایشگاه‌های تحقیقاتی، بیمارستان‌ها و صنایع در انتخاب اتوکلاو کاملاً متفاوت است. برای مثال، کلینیک‌های دندانپزشکی به دستگاه‌های رومیزی با سرعت استریل‌سازی بالا نیاز دارند، درحالی‌که بیمارستان‌ها به اتوکلاوهای ظرفیت بالا و چندکاره برای استریل تجهیزات حجیم و حساس وابسته‌اند.

آزمایشگاه‌های تحقیقاتی به دستگاه‌هایی نیاز دارند که قابلیت استریل ابزارهای متخلخل و بسته‌بندی‌شده را داشته باشند، درحالی‌که صنایع از اتوکلاوهای بزرگ و صنعتی برای فرآیندهای تولید و ضدعفونی‌سازی در مقیاس انبوه استفاده می‌کنند. بنابراین، شناخت انواع دستگاه اتوکلاو و انتخاب گزینه‌ی مناسب، تأثیر مستقیمی بر ایمنی، بهره‌وری و کیفیت استریل‌سازی در هر محیط کاری دارد.

دسته‌بندی کلی اتوکلاوها بر اساس عملکرد و کاربری

اتوکلاوهای بخار (Steam Autoclaves)

اتوکلاوهای بخار رایج‌ترین و مؤثرترین روش استریل‌سازی در مراکز درمانی و آزمایشگاهی محسوب می‌شوند. این دستگاه‌ها با استفاده از بخار آب اشباع تحت فشار، طیف گسترده‌ای از میکروارگانیسم‌ها، ویروس‌ها و اسپورهای مقاوم را از بین می‌برند. فرآیند استریلیزاسیون در دماهای 121 تا 134 درجه سانتی‌گراد و فشار 1.1 تا 2.2 بار انجام می‌شود که باعث نفوذ عمیق بخار به تمام سطوح ابزارهای پزشکی و آزمایشگاهی می‌شود. بیمارستان‌ها، کلینیک‌های دندانپزشکی، آزمایشگاه‌ها و مراکز صنعتی از این اتوکلاوها برای استریل ابزارهای فلزی، پارچه‌ای، شیشه‌ای و برخی مواد پلاستیکی مقاوم به حرارت استفاده می‌کنند. این دستگاه‌ها در مدل‌های کلاس N، S و B موجود هستند و بسته به نوع ابزار و سطح استریلیزاسیون موردنیاز انتخاب می‌شوند.

اتوکلاوهای پلاسما (Plasma Autoclaves)

اتوکلاوهای پلاسما، فناوری پیشرفته‌ای برای استریل‌سازی ابزارهای حساس به حرارت و رطوبت هستند. این دستگاه‌ها از هیدروژن پراکسید (H₂O₂) در فاز گازی استفاده کرده و با ایجاد میدان الکتریکی پرقدرت، گاز را به پلاسما تبدیل می‌کنند. رادیکال‌های آزاد تولید شده در این فرایند، دیواره سلولی میکروب‌ها و DNA آن‌ها را تخریب کرده و باعث نابودی آن‌ها می‌شوند. مزیت این روش، دمای پایین (37 تا 44 درجه سانتی‌گراد) و عدم ایجاد باقی‌مانده شیمیایی سمی است که آن را به گزینه‌ای ایده‌آل برای ابزارهای جراحی حساس، اندوسکوپ‌ها، میکروسرجری، تجهیزات فیبر نوری و دستگاه‌های الکترونیکی پزشکی تبدیل می‌کند. بیمارستان‌های تخصصی، آزمایشگاه‌های بیولوژیکی و مراکز تولید تجهیزات پزشکی پیشرفته از این اتوکلاو برای حفظ کیفیت ابزارهای حساس خود استفاده می‌کنند.

اتوکلاوهای گاز اتیلن اکساید (EO Gas Autoclaves)

اتوکلاوهای گاز اتیلن اکساید (EO) به عنوان یکی از قدرتمندترین روش‌های استریل‌سازی در دمای پایین شناخته می‌شوند. این دستگاه‌ها از گاز اتیلن اکساید برای از بین بردن میکروب‌ها، باکتری‌ها و اسپورهای مقاوم استفاده کرده و به دلیل نفوذ بالای این گاز به داخل سطوح متخلخل و بسته‌بندی‌های نفوذپذیر، برای استریل کردن ابزارهایی که نمی‌توانند حرارت بالا را تحمل کنند ایده‌آل هستند. فرآیند استریلیزاسیون در دمای 37 تا 63 درجه سانتی‌گراد و رطوبت 40 تا 80 درصد انجام شده و ممکن است بین 1 تا 6 ساعت طول بکشد. طیف گسترده ای از محصولات پزشکی مانند تجهیزات میکروسرجری ، بخیه های جراحی،لنز های داخل چشمی ،ایمپلنت های طولانی مدت و… را میتوان با گاز اتیلن اکساید استریل نمود. بیمارستان‌های پیشرفته، شرکت‌های تولید تجهیزات پزشکی و مراکز تحقیقاتی بیولوژیکی بیشترین استفاده را از این نوع اتوکلاو دارند.

دسته‌بندی اتوکلاوها بر اساس کلاس‌بندی استاندارد

اتوکلاو کلاس N

این نوع اتوکلاو برای استریل‌سازی ابزارهای جامد و بدون پوشش طراحی شده و عملکرد آن بر جابجایی هوای داخل محفظه از طریق نیروی جاذبه متکی است. به دلیل نبود سیستم وکیوم برای تخلیه کامل هوا، نفوذ بخار محدود بوده و تنها می‌تواند ابزارهایی را که سطح ساده و بدون حفره دارند، استریل کند. در این کلاس هیچ تضمینی برای استریل ماندن ابزارها پس از خروج از دستگاه وجود ندارد و بسته‌بندی ابزارها در این مدل توصیه نمی‌شود.

اتوکلاو کلاس S

اتوکلاوهای کلاس S یک سطح بالاتر از مدل‌های کلاس N هستند و علاوه بر ابزارهای جامد، توانایی استریل کردن ابزارهای دارای پوشش ساده، متخلخل و برخی وسایل با حفره‌ی کم‌عمق را دارند. این دستگاه‌ها معمولاً دارای سیستم وکیوم محدود هستند که بخشی از هوای داخل محفظه را تخلیه می‌کند و باعث نفوذ بهتر بخار به داخل ابزارها می‌شود. مراکز درمانی، کلینیک‌های پزشکی و آزمایشگاه‌های متوسط که نیاز به استریل‌سازی ابزارهای متنوع‌تر دارند، می‌توانند از این نوع دستگاه بهره ببرند. بااین‌حال، این مدل هنوز قابلیت استریل‌سازی ابزارهای پیچیده با حفره‌های عمیق را ندارد و برای ابزارهای حساس، اتوکلاوهای کلاس B توصیه می‌شود.

اتوکلاو کلاس B

پیشرفته‌ترین و استانداردترین نوع اتوکلاو، کلاس B است که مجهز به پمپ وکیوم قدرتمند چندمرحله‌ای برای تخلیه کامل هوا از محفظه و ابزارها است. این ویژگی باعث می‌شود که بخار به‌طور یکنواخت و عمیق به تمام قسمت‌های ابزارهای متخلخل، بسته‌بندی‌شده و دارای حفره‌های پیچیده نفوذ کند. این اتوکلاوها مطابق با استانداردهای بیمارستانی و بین‌المللی هستند و قابلیت استریل‌سازی تمامی ابزارهای پزشکی، دندانپزشکی، جراحی، پارچه‌ای، پلاستیکی و آزمایشگاهی را دارند. بیمارستان‌ها، مراکز درمانی تخصصی، کلینیک‌های پرکاربرد و صنایع پزشکی پیشرفته به این نوع اتوکلاو نیاز دارند. اتوکلاوهای کلاس B آویکو، با بهره‌گیری از فناوری وکیوم قدرتمند، سیستم کنترل هوشمند دما و فشار، و کیفیت ساخت بالا، گزینه‌ای ایده‌آل برای استریل‌سازی ابزارهای حساس و حیاتی هستند.

دسته‌بندی اتوکلاوها از نظر ابعاد و ظرفیت

اتوکلاوهای رومیزی (Tabletop Autoclaves)

این مدل‌ها ابعاد کوچک و ظرفیت ۱۰ تا ۲۵ لیتری دارند و برای محیط‌هایی با حجم کاری متوسط و ابزارهای کوچک طراحی شده‌اند. کلینیک‌های پزشکی، دامپزشکی و مراکز زیبایی از این دستگاه‌ها برای استریل سریع و کارآمد ابزارهای خود استفاده می‌کنند. نصب آسان، مصرف انرژی کم و سرعت بالای استریلیزاسیون از مزایای اصلی این مدل‌هاست.

اتوکلاوهای بیمارستانی (Large-Scale Autoclaves)

این دستگاه‌ها با ظرفیت های 36 تا 400 لیتر، برای استریل‌سازی انبوه تجهیزات پزشکی، پارچه‌های جراحی و ابزارهای بسته‌بندی‌شده استفاده می‌شوند. مجهز به سیستم وکیوم قوی و برنامه‌های استریلیزاسیون چندمرحله‌ای هستند که بالاترین استانداردهای بیمارستانی را تأمین می‌کنند. بیمارستان‌ها، مراکز جراحی و مراکز درمانی بزرگ از این مدل بهره می‌برند.

اتوکلاوهای صنعتی (Industrial Autoclaves)

این مدل‌ها برای استریل‌سازی در مقیاس بالا و فرآیندهای صنعتی مانند تولید تجهیزات پزشکی، صنایع داروسازی و پردازش زباله‌های عفونی بیمارستانی طراحی شده‌اند. دارای ظرفیت‌های چند صد لیتری تا چند هزار لیتری بوده و به سیستم‌های اتوماتیک کنترل فشار، دما و بخار مجهز هستند. این اتوکلاوها در کارخانه‌ها، مراکز تولید و مدیریت پسماندهای بیمارستانی کاربرد دارند

مقایسه و تحلیل انواع اتوکلاو از نظر عملکرد، هزینه و کاربرد

نوع اتوکلاو	عملکرد	مزایا	معایب	مناسب برای	هزینه تقریبی
اتوکلاو بخار (Steam)	استریل با بخار اشباع تحت فشار در دمای بالا	سریع، قدرتمند، مناسب برای بیشتر ابزارها، اقتصادی	آسیب به ابزارهای حساس به گرما و رطوبت	بیمارستان‌ها، کلینیک‌ها، آزمایشگاه‌ها	متوسط تا بالا
اتوکلاو پلاسما (Plasma)	استفاده از هیدروژن پراکسید در دمای پایین	مناسب برای ابزارهای حساس، بدون باقی‌مانده شیمیایی	هزینه بالا، نیاز به کارتریج خاص	تجهیزات پزشکی حساس، جراحی‌های میکروسکوپی	بالا
اتوکلاو گاز اتیلن اکساید (EO)	استریل با گاز اتیلن اکساید در دمای پایین	نفوذ بالا، مناسب ابزارهای پیچیده و بسته‌بندی‌شده	زمان استریل طولانی، سمی و نیازمند تهویه مناسب	تجهیزات پزشکی، ایمپلنت‌ها، صنایع تولید پزشکی	بسیار بالا
اتوکلاو رومیزی (Tabletop)	استریل ابزارهای کوچک و کم‌حجم	جمع‌وجور، سریع، مصرف انرژی کم	ظرفیت محدود، مناسب برای حجم کاری کم	کلنیک ها و مطب های پزشکی	پایین تا متوسط
اتوکلاو بیمارستانی (Large-Scale)	استریل ابزارهای حجیم در مراکز درمانی بزرگ	ظرفیت بالا، سیستم وکیوم قوی، کاربری متنوع	هزینه و فضای زیاد، نیاز به نگهداری تخصصی	بیمارستان‌ها، مراکز جراحی	بالا تا بسیار بالا
اتوکلاو صنعتی (Industrial)	استریل ابزار و مواد در مقیاس بالا	مناسب برای تولیدات انبوه، قابل تنظیم برای نیازهای خاص	هزینه سنگین، نیازمند زیرساخت مناسب	صنایع دارویی، پزشکی، مدیریت پسماند	بسیار بالا

انتخاب اتوکلاو مناسب باید بر اساس نوع ابزار، حجم کاری، حساسیت تجهیزات و استانداردهای استریلیزاسیون انجام شود. اتوکلاوهای بخار به دلیل سرعت بالا و کارایی اقتصادی، انتخاب اول بیمارستان‌ها و کلینیک‌ها هستند. در مقابل، اتوکلاوهای پلاسما و گاز اتیلن اکساید برای ابزارهای حساس به دما و تجهیزات پیچیده گزینه‌های بهتری محسوب می‌شوند، اما هزینه‌ی بالاتر و شرایط خاص عملیاتی دارند. اتوکلاوهای فور (گرمای خشک) برای ابزارهای فلزی که تحمل دمای بالا دارند مناسب‌اند اما فرآیند استریل در آن‌ها زمان بیشتری نیاز دارد. از نظر ابعاد، اتوکلاوهای رومیزی برای کلینیک‌های کوچک و آزمایشگاه‌ها مناسب‌اند، درحالی‌که مدل‌های بیمارستانی و صنعتی برای استریل‌سازی انبوه تجهیزات استفاده می‌شوند. در نهایت، اگر به دنبال یک اتوکلاو با عملکرد بالا، هزینه‌ی مقرون‌به‌صرفه و تطبیق‌پذیری گسترده هستید، اتوکلاوهای آویکو گزینه‌ای ایده‌آل با استانداردهای بین‌المللی و فناوری پیشرفته هستند

جمع‌بندی و پیشنهاد نهایی

انتخاب اتوکلاو مناسب مستقیماً بر کیفیت استریل‌سازی، ایمنی تجهیزات و بهره‌وری مراکز درمانی و صنعتی تأثیر دارد. اتوکلاوهای بخار به دلیل سرعت بالا و کارایی اقتصادی، پرکاربردترین مدل‌ها هستند، درحالی‌که اتوکلاوهای پلاسما و گاز اتیلن اکساید برای ابزارهای حساس و تجهیزات پیچیده مناسب‌اند. اتوکلاوهای گرمای خشک (فور) نیز برای ابزارهای فلزی گزینه‌ای قابل‌اعتماد محسوب می‌شوند. از نظر ابعاد، اتوکلاوهای رومیزی برای کلینیک‌های کوچک، اتوکلاوهای بیمارستانی برای مراکز درمانی بزرگ و اتوکلاوهای صنعتی برای تولیدات در مقیاس بالا طراحی شده‌اند. اتوکلاوهای آویکو با بهره‌گیری از تکنولوژی پیشرفته، کنترل دقیق دما و فشار، و سیستم‌های وکیوم قدرتمند، بالاترین استانداردهای استریل‌سازی را ارائه می‌دهند. اگر به دنبال دستگاهی مطمئن، بادوام و مطابق با نیازهای تخصصی محیط کاری خود هستید، اتوکلاوهای آویکو بهترین انتخاب برای شما خواهند بود.

نام دستگاه	مدل	ظرفیت	دسته‌بندی
اتوکلاو سان	SUN	22 لیتر	اتوکلاو کلاس B رومیزی
اتوکلاو سان پلاس	SUN Plus	22 لیتر	اتوکلاو کلاس B رومیزی
اتوکلاو ماتیسا	Matisa	18 لیتر	اتوکلاو کلاس B رومیزی
اتوکلاو ماتیسا	Matisa	22 لیتر	اتوکلاو کلاس B رومیزی
اتوکلاو کوبیک	Cubic	22 لیتر	اتوکلاو کلاس B رومیزی
اتوکلاو کوبیک	Cubic	25 لیتر	اتوکلاو کلاس B رومیزی
اتوکلاو کوبیک	Cubic	32 لیتر	اتوکلاو کلاس B رومیزی
اتوکلاو کوبیک	Cubic	36 لیتر	اتوکلاو کلاس B رومیزی
اتوکلاو آویسا	Avisa	23 لیتر	اتوکلاو کلاس B رومیزی
اتوکلاو بوستر	Booster	18 لیتر	اتوکلاو کلاس B رومیزی
اتوکلاو بوستر	Booster	23 لیتر	اتوکلاو کلاس B رومیزی
اتوکلاو بیمارستانی	–	75 لیتر	اتوکلاو کلاس B بیمارستانی
اتوکلاو بیمارستانی	–	150 لیتر	اتوکلاو کلاس B بیمارستانی
اتوکلاو بیمارستانی	–	300 لیتر	اتوکلاو کلاس B بیمارستانی
اتوکلاو صنعتی	–	500 لیتر	اتوکلاو کلاس B صنعتی
اتوکلاو صنعتی	–	1000 لیتر	اتوکلاو کلاس B صنعتی
اتوکلاو صنعتی	–	2000 لیتر	اتوکلاو کلاس B صنعتی